Alkmaar, Delft en Oudewater hadden sinds de 15 e eeuw een verbond. Er werden drie
gevelstenen gemaakt die dit verbond symboliseren, waarop de stadswapens van de
steden zijn afgebeeld. De originele gevelstenen hangen sinds 1924 in Amsterdam,
nadat ze zijn gekocht door het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap (KOG). Sinds
2024 hangen er replica’s in de poort van het ‘Oranje Bolwerck’ die leidt naar het
voormalige stadsloket dat in de buurt stond van waar ooit de Waardpoort stond.

Het verbond van Alkmaar, Delft en Oudewater
Het verbond van de steden Alkmaar, Delft en Oudewater dateert uit de
middeleeuwen. In 1427 kregen burgers (poorters) uit Delft en Alkmaar burgerrecht in
Oudewater en vice versa. Later steunden deze steden alle drie de Prins van Oranje
en zijn keuze voor het protestantisme. Dit bracht hen in de 16 e eeuw in conflict met
de Spaanse koning.
Verder is er niet veel bekend over het verbond, maar wel is duidelijk dat het in de 17e
eeuw, toen de Waardpoort gebouwd werd, nog van kracht was. De gevelstenen
vertellen dit grote stuk geschiedenis en symboliseren het verbond. Op de
gevelstenen staan de stadswapens van de steden Oudewater, Alkmaar en Delft.

Het conflict met de Spaanse koning
Alkmaar, destijds met ongeveer 8000 inwoners, weerstond het beleg van de
Spaanse troepen en werd op 8 oktober 1573 bevrijd door de troepen van Willem van
Oranje. Het stadswapen van Alkmaar, met het motto “Alcmaria Victrix”, herinnert aan
deze overwinning.
De stad Delft zelf, met destijds 14.000 inwoners en ook Delfshaven, bleven gespaard
tijdens de Slag bij Delft in 1573. Het wapen van Delft werd in 1816 officieel
bevestigd.
Oudewater werd op 7 augustus 1575 ingenomen en zwaar beschadigd door
Spaanse troepen. Op de kerk, het stadhuis, een dozijn huizen en een klooster na,
werd de stad geplunderd, in brand gestoken en met de grond gelijkgemaakt.

De drie originele gevelstenen
De IJsselpoort werd in 1585 gebouwd en voorzien van de gevelstenen. In het
stadhuis van Oudewater aan de Visbrug zijn vergelijkbare gevelstenen verwerkt. Het
stadhuis bleef gespaard tijdens de belegering, maar leed wel zware schade. In 1588
werd het stadshuis volledig herbouwd. De Goudse steenhouwer Guiliaen Vlamings
(of Vleminx) kreeg de opdracht om het beeldhouwwerk en de drie stadwapens te
maken. In 1607 werden er vervolgens drie vergelijkbare gevelstenen op de
Waardpoort geplaatst.

In 1826 besloot de regering dat steden geen vestingwerken meer hoefden te
onderhouden. Voor veel steden betekende dat een besparing. Zo ook voor
Oudewater.
Bestaande stukken stadsmuur werden gesloopt en de twee stadspoorten moesten er
in 1857 ook aan geloven. Het was lange tijd één groot mysterie waar de stenen
gebleven waren. De IJsselpoort werd gesloopt in 1855, de Waardpoort in 1857. De
gevelstenen kwamen in handen van de sloper en werden ingemetseld in de
Kloosterstraat Oudewater. Later werden ze verkocht aan het Koninklijk
Oudheidkundig Genootschap (KOG). In 1924 werden ze door hen ingemetseld in de
Amsterdamse Sint Luciënsteeg.

De gevelstenen zijn weer terug in Oudewater
Volgens zowel gemeenteraadslid Vincent Bos als burgemeester Oudewater Danny
de Vries horen de gevelstenen in Oudewater en moeten ze dus weer terugkomen.
Vanaf 2022 doen zij, voor en achter de schermen, een poging om ze terug te krijgen.
Het oudheidkundig genootschap wil het verzoek overwegen, maar verbindt er wel
eisen aan. Zo moet er een mooie plek gezocht worden voor de gevelstenen.
Daarnaast moet er gekeken worden onder welke voorwaarden de gevelstenen terug
worden gebracht.
Na overleg blijkt het niet mogelijk om de originele gevelstenen terug te halen naar
Oudewater. Er wordt een compromis gesloten en er worden replica’s gemaakt. De
gevelstenen worden geplaatst in de poort van het ‘Oranje Bolwerck’ in Oudewater.

Deze poort staat in de buurt van waar ooit de Waardpoort stond. Een mooie plek
voor deze symbolische stenen.

Op 30 mei 2024 zijn de gevelstenen onthuld door v.l.n.r. gemeenteraadslid Vincent Bos,
Anja Schouten (burgemeester van Alkmaar) ,Marja vanBijsterveldt (burgemeester van Delft),
Danny de Vries (burgemeester van Oudewater).
Foto van Cojan van Toor

Waarom werden er gevelstenen geplaatst?
Een gevelsteen is een stenen plaat of blok met een inscriptie en vaak een
symbolische voorstelling. De gevelsteen werd meestal geplaatst in de voorgevel van
een gebouw. Het geeft een gebouw een eigen, herkenbare identiteit. Gevelstenen
stammen uit de tijd dat er nog geen huisnummers waren. Dankzij deze stenen werd
aangegeven waar je een herberg of brouwerij kon vinden of waar een rijke familie
woonde. Soms herinnerde een steen aan een belangrijke gebeurtenis of een jaar
waarin het pand is gebouwd.

Wat staat er op de gevelstenen?
Alkmaar – Het wapen wordt als volgt beschreven: een achtergrond van keel (=rood)
met een zilveren burcht met kantelen en een open poort, met een valdeur ervoor,
verlicht van sabel (=zwart). Boven het schild is een lauwerkrans van sinopel (=groen)
en aan beide zijden worden het schild vastgehouden rode leeuwen van keel. De
wapenspreuk ‘Alcmaria Victrix’ staat in het Latijn op een wit lint op de rode
achtergrond. Dit wapen werd voor het eerst bevestigd bij Besluit Hoge Raad van Adel
van 26 juni 1816 en later opnieuw bevestigd bij Koninklijk Besluit van 28 december
1956 nr. 20.

Delft – Het wapen van Delft is zilver met een pal van sabel dat het schild horizontaal
verdeelt. Boven het schild staat een gouden kroon met vijf versieringen: drie parels
en twee bladvormen. Aan beide zijden van het schild staan leeuwen van keel. Dit
wapen werd vastgesteld bij besluit van de Hoge Raad van Adel op 24 juli 1816.

Oudewater – Het stadswapen van Oudewater is zilver met een dubbele burcht en
een leeuw van keel erbovenop, met blauwe tong en klauwen. Boven het schild staat
een gouden kroon met drie versieringen en twee parels. Aan beide zijden van het
schild staan klimmende leeuwen. Dit wapen werd bevestigd bij besluit van de Hoge
Raad van Adel op 24 juli 1816.