Oudewater als woonplek ontstond waarschijnlijk al in de achtste eeuw op een schiereilandje tussen de Hollandse IJssel en de oude loop van het riviertje de Lange Linschoten. In 1265 kreeg Oudewater stadsrechten van de bisschop van Utrecht, Hendrik van Vianden. Aanvankelijk behoort het kersverse stadje tot het Sticht, maar in 1280 werd het afgestaan aan het graafschap Holland. Er zijn in de bewogen historie veel calamiteiten geweest, waarbij het stadsarchief – en daarmee veel data – verloren zijn gegaan. Het enige document dat bewaard is gebleven is De Kroniek van Heda en daarin wordt 5 juli 1265 aangehouden. Dat doen wij dan ook maar.

De Oudewaterse moord

In het begin van wat later bekend zou worden als de 80-jarige oorlog (1568-1648), sloot Oudewater zich als eerste stad in de grensstreek tussen Holland en Utrecht aan bij de opstandelingen en erkende Willem van Oranje in juni 1572 als stadhouder. In de weken erna volgden Gouda, Leiden, Haarlem en een reeks andere steden. Op 19 juli van dat jaar vindt de oprichtingsvergadering plaats van de Staat der Nederlanden. De term ‘vader des vaderlands’ als aanduiding van Willem van Oranje wordt hier voor het eerst gebruikt.

Een kleine drie jaar later ontdekt Willem van Oranje dat de Spanjaarden plannen voorbereiden om Oudewater begin juli terug te veroveren. Hij geeft de opdracht om de dijken van de Hollandse IJssel door te steken en vrouwen en kinderen naar Gouda te sturen. Aan beide bevelen wordt geen gehoor gegeven, met verschrikkelijke gevolgen.

Het beleg

Het beleg begint op 19 juli en op 6 augustus staat het zware geschut gereed. Door een misverstand werd het ultimatum overschreden, en terwijl de vroedschap nog zat te vergaderen, treft de eerste van 1700 kanonskogels doel.

De volgende dag, op 7 augustus 1575, marcheren de Spanjaarden Oudewater in en gaan daar vreselijk te keer: mannen, vrouwen en kinderen worden over de kling gejaagd. Sommige vrouwen zijn in hun deuropening opgehangen en met een zwaard opengereten. Naar schatting komt de helft tot driekwart van de bevolking deze dag gewelddadig om het leven. Bijna de hele stad wordt platgebrand. Alleen de St. Michaëlskerk en de kapel van het Ursula convent blijven gespaard. Deze gebeurtenis gaat de geschiedenis in als ‘de moord van Oudewater’.

 

“De Oudewaterse Moord” (1650) van Dirck Stoop

Ieder jaar op 7 augustus wordt de moord van Oudewater herdacht. Inwoners en bezoekers zijn dan welkom om met eigen ogen het schilderij van Dirck Stoop (1618 – 1686) te komen bekijken in de trouwzaal van het stadhuis.

De wederopbouw

De wonden werden gelikt en al vrij snel werd begonnen met de wederopbouw van de stad. In 1588 was het nieuwe stadhuis gereed en de stads- of heksenwaag volgde in 1595.

De historie van Oudewater in beeld

Oudewater en de heksenwaag

Willem Wever heeft in oktober 2006 een aflevering over heksenvervolging uitgezonden, met een prominente rol voor Oudewater en zijn Heksenwaag.

In aflevering 4 het derde seizoen van Verleden van Utrecht komt het trieste verhaal van Leentje Willems uit Papekop aan het licht. Leentje Willems woonde rond het midden van de zeventiende eeuw aan de oever van de Lange Linschoten, een riviertje in de buurt van Oudewater. Op een dag beschuldigden haar buren Leentje ervan dat zij een kind ziek had getoverd. Dat zou zij met een koek hebben gedaan die zij het kind te eten gaf. De beschuldigingen bleven maar aanhouden en het leven van Leentje werd een hel.

De aflevering over heksenvervolgingen werd opgenomen in Oudewater zelf met de medewerking van heel veel enthousiaste mensen en instanties! Met name theatergroep Treatief en Carla de Goeij hebben enorm bijgedragen aan deze aflevering: Heksenvervolging in Oudewater (16e en 17e eeuw).

Oudewater en de touwindustrie

Dankzij de touwindustrie werd Oudewater in de jaren die volgden een centrum van handel en welvaart. In de Gouden Eeuw kwamen bijvoorbeeld alle scheepsbekabelingen voor de VOC uit Oudewater

RTV Utrecht heeft de vier seizoenen van de serie Verleden van Utrecht gemaakt, deze zijn tevens op DVD verkrijgbaar bij het Utrechts Archief. Aflevering 3 van het eerste seizoen gaat over de touwindustrie in Oudewater en de Oudewaterse moord (1575).

Bedelaarskerkhof

Langs de Provincialeweg ligt tegenover huisnummer 117 het bedelaarskerkhof. Dit kleine perceeltje, omzoomd met een meidoornhaag, is een overblijfsel van een perceel van 700 m2 dat de toenmalige gemeenten Willeskop en Hoenkoop in 1875 hebben aangekocht om in te richten als begraafplaatsje. Landschap Erfgoed Utrecht heeft in opdracht van de gemeente Oudewater uitgezocht wat bekend is over de historie van dit terrein.

De gemeente Oudewater heeft via de gebiedscommissie de Utrechtse Waarden subsidie aangevraagd om dit terrein op te knappen. Met geld van de provincie Utrecht en de gemeente Oudewater is de haag kortgezet, zijn de bomen gesnoeid, is een nieuwe omheining rond de haag gezet en is een nieuw toegangshek geplaatst. Landschap Erfgoed Utrecht heeft een bordje bij het bedelaarskerkhof geplaatst waarop de historie staat beschreven.

Historische wetenswaardigheden

Oudewater vierde 750 jaar stadsrechten

Bisschop Hendrik van Vianden verleende al in 1265 stadsrechten aan Oudewater. En dat werd gevierd met heel veel festiviteiten van oktober 2014 tot en met het slotfeest in september 2015. Nu wordt ‘de verjaardag van de stad’ jaarlijks in begin juli gevierd.

Oudewater in oude plaatjes

Hans van Dijk heeft oude foto’s verzameld van Oudewater. Acht pagina’s maar liefst. Hier volgende linkjes.
– Oude foto’s 1
– Oude foto’s 2
– Oude foto’s 3
– Oude foto’s 4
– Oude foto’s 5
– Oude foto’s 6
– Oude foto’s 7
– Oude foto’s 8
– Oude foto’s 9

Pater Jansen

Oudewater heeft iets met Pater J. Janssen. Pater J. Janssens beeldje staat op een meter of 20 meter bij bij de Cosijnbrug vandaan. Maar hoe zat dat ook alweer? Er was iets geheimzinnig rondom Pater J. Janssen en de burgemeester van Oudewater. Het speelde zich af vanaf 1946 en wel tot 1957. Ergens in de Volkskrant en de Panorama stonden er artikelen over hem. En een piepjonge Mies Bouwman heeft nog een interview gehad met de burgemeester van Oudewater. Maar hoe zat dat nou?  Dan begin je natuurlijk te googlen. Zo werkte dat anno 2015. En stukje bij beetje kwam de informatie dichterbij. Natuurlijk de boeken van Wout van Kouwen erbij gehaald en jawel hoor. Daar stond het hele verhaal  in over  Pater J. Janssen. Maar liefst 8 pagina’s vol met informatie. De man achter Pater J. Janssen bleek uit Boxtel te komen.

Geïnteresseerd in het verhaal rondom Pater J. Janssen? En wil je de afloop weten rondom deze bijzondere gebeurtenis?

Klik hier voor het zeer uitgebreide artikel uit de Panorama van 28 juni 1957 of lees meer over Pater Janssen in één van de boeken van Wout van Kouwen.